در حالی که شمار رو به افزایشی از غیرنظامیان بهای بی‌رحمانه تشدید وحشتناک درگیری‌های نظامی میان جمهوری اسلامی ایران و اسرائیل از تاریخ 23 خرداد 1404 را می‌پردازند و در میانه تهدیدها به تشدید بیشتر درگیری‌ها، سازمان عفو بین‌الملل اعلام کرد که مقامات اسرائیلی و جمهوری اسلامی ایران باید به تعهدات خود طبق حقوق بین‌المللی بشردوستانه پایبند باشند و از غیرنظامیان محافظت کنند.
در ایران، یک سخنگوی دولت در تاریخ ۲۶ خرداد اعلام کرد که حملات اسرائیل منجر به کشته شدن ۲۲۴ نفر، از جمله ۷۴ زن و کودک شده است، بدون آنکه تعداد کشته‌شدگان غیرنظامی را مشخص کند. وزارت بهداشت ایران همچنین اعلام کرد که 1800 نفر زخمی شده‌اند. در اسرائیل، مقامات اعلام کردند که حملات جمهوری اسلامی ایران منجر به کشته شدن دست‌کم ۲۴ نفر، از جمله زنان و کودکان شده است و همگی آنان غیرنظامی بوده‌اند؛ همچنین نزدیک به ۶۰۰ نفر زخمی شده‌اند.
انییس کالامار، دبیرکل سازمان عفو بین‌الملل گفت: «با افزایش شمار کشته‌ها و مجروحان، سازمان عفو بین‌الملل از هر دو طرف درگیری می‌خواهد که به تعهدات خود پایبند بمانند و اطمینان حاصل کنند که غیرنظامیان در هر دو کشور بیش از این بهای اقدامات نظامی بی‌ملاحظه را نپردازند.»
وی افزود: «تشدید بیشتر این درگیری‌ها می‌تواند پیامدهایی ویرانگر و گسترده برای غیرنظامیان در سراسر منطقه و حتی فراتر از آن به‌همراه داشته باشد. بیانیه‌های ایالات متحده و گروه هفت تاکنون درکی ازپیامدهای فاجعه‌بار این تشدید تنش‌ها بر غیرنظامیان در هر دو کشور را نشان نداده‌اند.
«به جای جانبداری از یکی از طرف‌های درگیر، گویی رنج غیرنظامیان مسئله‌ای حاشیه‌ای است، کشور‌ها باید برای تضمین حفاظت از جان غیرنظامیان عمل کنند. پیشگیری از رنج بیشتر باید اولویت اصلی باشد – نه پیگیری اهداف نظامی یا ژئوپلیتیکی.»
«مقامات اسرائیل و ایران بارها و بارها بی‌توجهی کامل خود را به حقوق بین‌الملل بشردوستانه و حقوق بشر نشان داده‌اند و جنایات فاحش بین‌المللی را با مصونیت از مجازات مرتکب شده‌اند.
«جامعه جهانی نباید اجازه دهد اسرائیل از این تشدید درگیری نظامی برای منحرف کردن توجهات از نسل‌کشی جاری علیه فلسطینیان در نوار غزه اشغالی، اشغال غیرقانونی سراسر سرزمین‌های اشغالی فلسطین و نظام آپارتایدی که علیه فلسطینیان اعمال می‌کند، استفاده کند.
همچنین، جامعه بین‌المللی نباید رنج و مصیبت مردم ایران را نادیده بگیرد؛ مردمی که دهه‌ها از جنایات بین‌المللی به دست مقامات جمهوری اسلامی آسیب دیده‌اند و اکنون در میانه بمباران‌های بی‌وقفه، این رنج دوچندان شده است.»
بر اساس حقوق بین‌الملل بشردوستانه، همه طرف‌های درگیر در مخاصمات نظامی موظف‌اند تمامی اقدامات احتیاطی ممکن را برای حفظ جان غیرنظامیان و کاهش رنج و تلفات آنها به کار گیرند. طبق حقوق بین‌الملل بشردوستانه، حملاتی که مستقیما غیرنظامیان و اهداف غیرنظامی را هدف قرار می‌دهند و یا حملاتی که بین اهداف نظامی و غیرنظامی تمایز قائل نمی‌شوند، مطلقا ممنوع است.
به همین دلیل، استفاده از سلاح‌هایی با دقت بسیار پایین و کلاهک‌های بزرگ که اثرات گسترده‌ای دارند – مانند موشک‌های بالستیک – نباید در مناطق پرجمعیت غیرنظامی انجام شود. همچنین، حملات به اهداف نظامی چنانچه با احتمال تلفات غیرمتناسب غیرنظامیان یا تخریب گسترده مکان‌های غیرنظامی همراه باشد، ممنوع است.
در مرگبارترین حمله در اسرائیل، هشت نفر از جمله سه کودک در تاریخ ۱۵ ژوئن در بات یام، در جنوب تل‌آویو، کشته شدند.
در ایران نیز، دست‌کم ۱۲ نفر از جمله کودکان و یک زن باردار در جریان یک حمله در میدان تجریش تهران در همان روز کشته شدند.
در سایه تشدید درگیری‌ها، مقامات اسرائیلی همچنان به آواره‌سازی اجباری و گرسنگی دادن به فلسطینیان در نوار غزه اشغالی به عنوان بخشی از نسل‌کشی ادامه می‌دهند. همزمان، آنها اکنون کرانه باختری را نیز به‌طور کامل بسته‌اند، جایی که خشونت شهرک‌نشینان تحت حمایت دولت رو به افزایش است و این اقدامات، اشغال غیرقانونی و نظام آپارتاید اسرائیل را بیش از پیش تحکیم می‌بخشد.
مقامات جمهوری اسلامی ایران در واکنش به حملات اخیر اسرائیل، دسترسی به اینترنت را محدود و اقدام به بازداشت روزنامه‌نگاران و مخالفان کرده‌اند. آنها همچنین ارتباط زندانیان با دنیای خارج را محدود کرده‌اند، از جمله زندانیانی که در نزدیکی محل بمباران‌ها نگهداری می‌شوند. مقامات در تاریخ 26 خرداد حکم اعدام مردی را به اتهام جاسوسی برای اسرائیل اجرا کردند، که به نگرانی درباره سرنوشت سایر محکومان به اعدام با اتهامات مشابه دامن زده است.
مقامات جمهوری اسلامی ایران باید تمامی مدافعان حقوق بشر و سایر افرادی را که به‌طور خودسرانه بازداشت شده‌اند فورا آزاد کنند و زندانیان دیگر را از مکان‌هایی که در معرض خطر حمله احتمالی اسرائیل قرار دارند، به نقاط امن منتقل نمایند.
«هشدارهای» شوم و رعب‌آور
در سه روز گذشته، مقامات اسرائیلی از جمله نخست‌وزیر بنیامین نتانیاهو، وزیر دفاع اسرائیل ایزرائیل کاتز، و سخنگوی فارسی‌زبان ارتش اسرائیل کمال پنهاسی، تهدیدهای نگران‌کننده و هشدارهای تخلیه کلی و غیرموثر برای میلیون‌ها غیرنظامی در تهران – یک کلان‌شهر بزرگ با جمعیتی در حدود ۱۰ میلیون نفر که در استان تهران با حدود ۱۹ میلیون نفر جمعیت واقع شده است – منتشر کرده‌اند.
در برخی موارد، هشدارها در نیمه‌های شب صادر شد، زمانی که ساکنان در خواب بودند یا در خصوص تخلیه تهران، حتی مشخص نکرده بودند که منظور شهر تهران یا استان تهران است.
در صبح روز ۲6 خرداد، ایزرائیل کاتز، وزیر دفاع اسرائیل، در شبکه اجتماعی X نوشت که «ساکنان تهران هزینه» اقدامات مقامات جمهوری اسلامی ایران را «خواهند پرداخت». ساعاتی بعد، سخنگوی فارسی‌زبان ارتش اسرائیل با انتشار یک ویدئو به غیرنظامیان هشدار داد که منطقه ۳ تهران را ترک کنند. این منطقه حدود ۳۰ کیلومتر مربع وسعت دارد و بیش از ۳5۰۰۰۰ نفر در آن ساکن‌اند. در این ویدئو، نقشه‌ای منتشر شد که مناطق خطر برای غیرنظامیان را نشان می‌داد، اما به‌طور واضح موقعیت‌های دقیق هدف یا محدوده انفجار و خطر پراکندگی ترکش‌ها را مشخص نمی‌کرد، و ساکنان را در وضعیت ابهام و نگرانی درباره اینکه کدام مناطق را ترک کنند، قرار داد. پس از آن، فعالان مدنی ایرانی نسخه‌ای از نقشه را بازنشر کردند که مرزها و محل‌ها را به‌روشنی نام‌گذاری کرده بود.
پیش از هشدارهای «تخلیه» در ۲۶ خرداد ۱۴۰۴، ارتش اسرائیل هشدار بسیار کلی دیگری را به زبان فارسی منتشر کرد و به مردم در سراسر کشور اعلام کرد که «فورا مناطقی … که مراکز تولید تسلیحات نظامی و نهادهای پشتیبان ]در آنجا واقع شده‌اند[ را ترک» کنند. این بیانیه موجب ایجاد وحشت و سردرگمی در میان مردم کشور شد، چرا که محل تأسیسات نظامی و پشتیبانی – که درون شهرها از جمله در نزدیکی مناطق مسکونی یا تجاری قرار دارند – برای عموم مردم ناشناخته است، و هیچ راهنمای روشنی برای اینکه غیرنظامیان به کدام مناطق بروند یا از کجا دوری کنند ارائه نشده بود.
هشدارهای تخلیه، حتی اگر دقیق و مؤثر هم باشند، اسرائیل را از دیگر تعهداتش تحت حقوق بین‌الملل بشردوستانه معاف نمی‌کند. اسرائیل نباید مناطقی را که هشدار تخلیه در آنها صادر کرده، به مناطق آزاد برای آتش‌گشودن تبدیل کند. میلیون‌ها نفر در تهران توان ترک شهر را ندارند، یا به دلیل نداشتن محل سکونت جایگزین، یا به علت محدودیت‌های حرکتی، معلولیت، درمان‌های پزشکی جاری، مسدود بودن جاده‌ها، کمبود سوخت یا دیگر موانع. اسرائیل موظف است تمام اقدامات ممکن را برای به حداقل رساندن آسیب به این غیرنظامیان انجام دهد.
در ساعات اولیه صبح ۲7 خرداد به وقت هران، رئیس‌جمهور ایالات متحده، دونالد ترامپ، با انتشار پستی در شبکه اجتماعی «تروت سوشیال» (Truth Social) موجب ایجاد اضطراب بیشتر شد. وی نوشت: «همه باید فورا تهران را تخلیه کنند.» پس از آن، وزیر امور خارجه آمریکا، مارکو روبیو، و کاخ سفید این پیام را در شبکه اجتماعی X بازنشر کردند. این تحولات در حالی رخ داد که رسانه‌ها گزارش‌هایی منتشر کردند مبنی بر اینکه ایالات متحده، متحد نزدیک اسرائیل، در حال بررسی انجام حملاتی علیه ایران است.
در واکنش به هشدارهای اسرائیل، رسانه‌های حکومتی جمهوری اسلامی ایران در تاریخ 25 خرداد گزارش دادند که نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران هشدارهایی صادر کرده‌اند و از ساکنان تل‌آویو خواسته‌اند تا این شهر را ترک کنند. در یک ویدئوی پخش‌شده از شبکه صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، رضا صیاد، سخنگوی مرکز ارتباطات ستاد کل نیروهای مسلح، اعلام کرد: «سرزمین‌های اشغالی [اشاره به اسرائیل و سرزمین‌های اشغالی فلسطینی] را ترک کنید، چرا که به طور قطع در آینده برای شما برای شما قابل سکونت نخواهد بود … نگذارید رژیم جنایتکار از شما به عنوان سپر انسانی استفاده نماید. از سکونت و تردد در نزدیکی اماکن یادشده خودداری کنید و بدانید حضور در پناهگاه‌های زیرزمین برای شما امنیت ایجاد نخواهد کرد.»
در اسرائیل، این هشدارهای جمهوری اسلامی ایران همان سطح از وحشت عمومی و خروج گسترده‌ای را که در ایران دیده شد، ایجاد نکرده‌اند از جمله به‌دلیل وجود سامانه دفاع موشکی گنبد آهنین و در دسترس بودن پناهگاه‌ها. با این حال، در برخی موارد، غیرنظامیان، به‌ویژه شهروندان فلسطینی اسرائیل و جوامع بدوی‌ها، که اغلب به پناهگاه‌های زیرزمینی دسترسی ندارند، قربانی حملات موشکی جمهوری اسلامی ایران شده‌اند. از جمله، خانواده خطیب در شهر فلسطینی طمره در پی اصابت موشک ایران جان خود را از دست دادند. گروه‌های جامعه مدنی در اسرائیل خواستار اقدام فوری دولت برای رسیدگی به کمبود مزمن فضاهای امن برای شهروندان غیر یهودی این کشور شده‌اند.
طرف‌های درگیر در مخاصمات مسلحانه حق ندارند تهدیدهایی را منتشر کنند که به منظور ایجاد رعب و وحشت در میان جمعیت غیرنظامی طراحی شده‌اند. همچنین آنها نمی‌توانند با تکیه بر هشدارهای بسیار کلی ادعا کنند که تعهدات خود تحت حقوق بین‌الملل را انجام داده‌اند. برای اینکه هشدارها طبق حقوق بین‌الملل بشردوستانه مؤثر تلقی شوند، طرف‌های درگیر باید دستورالعمل‌های روشن و عملی برای غیرنظامیان فراهم کنند تا بتوانند از مناطق نظامی مورد هدف دور شوند؛ نه اینکه به‌صورت غیرقانونی خواستار خروج جمعی میلیون‌ها نفر شوند، رویکردی که به‌نظر می‌رسد بیشتر با هدف ایجاد وحشت و آشفتگی در میان غیرنظامیان طراحی شده باشد تا برای محافظت از آنان.
قطعی اینترنت و سانسور رسانه‌ای
در ایران، مقام‌ها دسترسی به اینترنت و برنامه‌های پیام‌رسان فوری را مختل کرده‌اند و میلیون‌ها نفر از مردمی که در میانه درگیری نظامی گرفتار شده‌اند را از دسترسی به اطلاعات حیاتی و ارتباط با عزیزان‌شان در داخل و خارج از کشور محروم کرده‌اند؛ اقدامی که رنج آنها را دوچندان کرده است.
انیس کالامار، دبیرکل سازمان عفو بین‌الملل اظهار داشت: «دسترسی به اینترنت برای حفظ حقوق بشر ضروری است، به‌ویژه در زمان درگیری‌های مسلحانه که قطع ارتباطات می‌تواند مانع از یافتن مسیرهای امن، دسترسی به منابع حیاتی، و مطلع باقی ماندن شود. مقامات ایران باید فورا برای بازگشت کامل خدمات اینترنتی و ارتباطی در سراسر کشور اقدام کنند.»
مقامات اسرائیلی با استناد به بهانه‌های مبهم امنیتی، اقدام به هدف قرار دادن افراد به دلیل انتشار پست‌ها یا ویدیوهایی در شبکه‌های اجتماعی می‌کنند که ناقض قوانین سخت‌گیرانه‌ی سانسور تلقی می‌شوند.
انیس کالار اظهار داشت: «مقامات اسرائیلی باید از سوء‌استفاده از تشدید درگیری‌های نظامی، آن‌طور که در گذشته کرده‌اند، به‌عنوان بهانه‌ای برای سرکوب بیشتر آزادی بیان خودداری کنند. این سرکوب‌ها به‌طور نامتناسب شهروندان فلسطینی اسرائیل را هدف قرار می‌دهند، از جمله با بازداشت‌های خودسرانه بر پایه اتهامات بی‌اساس مربوط به تحریک و برانگیختن.»
پیش‌زمینه
در تاریخ ۲۳ خرداد ۱۴۰۴، مقامات اسرائیلی حملات هوایی و پهپادی علیه خاک ایران را آغاز کردند. کمی بعد، مقامات اسرائیلی اعلام کردند که این عملیات با هدف هدف‌گیری توانمندی‌های هسته‌ای و موشک‌های بالستیک جمهوری اسلامی ایران و نابودسازی فرماندهی نظامی این کشور انجام شده است. حملات اسرائیل در حالی آغاز شد که جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده در حال مذاکره برای دستیابی به توافقی جدید به‌منظور محدودسازی برنامه هسته‌ای و فعالیت‌های غنی‌سازی جمهوری اسلامی ایران در برابر رفع تحریم‌ها بودند.
در پاسخ، مقامات جمهوری اسلامی ایران صدها موشک و پهپاد به سمت خاک اسرائیل پرتاب کردند.
حملات اسرائیل شهرهایی در چندین استان ایران را هدف قرار داده‌اند، از جمله استان‌های البرز، اردبیل، آذربایجان شرقی، اصفهان، فارس، کرمانشاه، همدان، لرستان، ایلام، مرکزی، قم، تهران، آذربایجان غربی و خراسان رضوی.
حملات جمهوری اسلامی ایران نیز چندین منطقه شهری در اسرائیل را هدف قرار داده‌اند، از جمله تل‌آویو، بات‌یام، طمره، پتَح تیکوا، بنی بَرَک، حیفا و هرتزلیا.