پناهندگان، پناهجویان و مهاجران
هرروز در سراسر جهان، کسانی هستند که باید یکی از دشوارترین تصمیمات خود در زندگی را بگیرند: ترک سرزمین‌شان به دنبال یک زندگی امن‌تر و بهتر.
اکثر مردم جهان تجربه ترک جایی را که در آن بزرگ شده‌اند دارند. بسیاری شاید حداکثر به دهکده یا شهر دیگری نقل مکان کنند. اما برخی افراد نیاز دارند که کشور خود را کلاً، گاهی برای مدتی کوتاه و گاهی برای همیشه، ترک کنند.
این که چرا افرادی در گوشه و کنار جهان می‌خواهند زندگی خود را در کشور دیگری از نو بسازند دلایل زیادی دارد. برخی میهن خود را برای کسب یک شغل و یا برای تحصیل ترک می‌کنند. برخی دیگر مجبور می‌شوند از آزار و اذیت یا نقض حقوق بشر، مثل شکنجه، بگریزند. میلیون‌ها نفر از مناقشه‌های مسلحانه یا سایر بحران‌ها و خشونت‌ها فرار می‌کنند. برخی تنها به خاطر آن‌چه که هستند یا کاری که می‌کنند یا باور‌هایی که دارند – مثلاً به خاطر قومیت، مذهب، گرایش جنسی، و یا عقاید سیاسی‌شان – دیگر احساس امنیت نمی‌کنند و ممکن است به این دلیل هدف حملاتی قرار گرفته باشند.
این سفرها، که همه به امید یک آینده‌ی بهتر آغاز می‌شوند، می‌توانند مملو از خطر و هراس باشند. برخی خود را در معرض خطر قاچاق انسان و سایر اشکال استثمار قرار می‌دهند. برخی به محض رسیدن به کشور جدید توسط مسئولان دستگیر می‌شوند. خیلی از آن‌ها، وقتی سکونت می‌یابند و شروع به تشکیل یک زندگی جدید می‌کنند، همه‌روزه با نژادپرستی، بیگانه‌هراسی و تبعیض روبه‌رو می‌شوند.
برخی ممکن است دچار احساس تنهایی و انزوا شوند، چرا که شبکه‌های حمایت‌کننده‌ای را که حضورشان برای اکثر ما امری طبیعی است (خویشاوندان، دوستان، همکاران و همسایگان) از دست داده‌اند.
چرا مردم کشورهایشان را ترک می‌کنند؟
دلایل بسیاری برای این وجود دارد که چرا ماندن در کشور خود می‌تواند برای برخی افراد بسیار دشوار یا خطرناک باشد. برای مثال، کودکان، زنان، و مردان از خشونت، جنگ، گرسنگی، فقر مفرط، یا به دلیل گرایش جنسی و هویت جنسیتی خود، یا بر اثر عواقب ناشی از تغییرات اقلیمی یا سایر بلایای طبیعی می‌گریزند. چنین افرادی اغلب با ترکیبی از چندین موقعیت دشوار روبه‌رو هستند.
کسانی که کشور خود را ترک می‌کنند همیشه از خطر نمی‌گریزند. برخی ممکن است به این باور داشته باشند که فرصت‌های بهتری برای پیدا کردن شغل در کشورهای دیگر دارند چرا که از تحصیلات یا سرمایه‌ی کافی برای جست‌وجوی فرصت‌ها در مکان‌های دیگر برخوردارند. برخی دیگر ممکن است بخواهند به خویشاوندان یا دوستان خود که در خارج زندگی می‌کنند ملحق شوند، یا این که تحصیلات خود را در کشور دیگری آغاز کرده یا ادامه دهند. دلایل متفاوت بسیاری برای مردم وجود دارد تا، برای بنا کردن زندگی در کشوری جدید، عازم سفر شوند.
تعاریف: پناهنده، پناهجو و مهاجر دقیقاً به چه معنی هستند؟
اصطلاحات «پناهنده»، «پناهجو»، و «مهاجر» در توصیف کسانی به کار می‌روند که در حال جابهجایی هستند، کسانی که کشور خود را ترک کرده و از مرزها عبور کرده‌اند.
اصطلاحات «مهاجر» و «پناهنده» اغلب به جای یکدیگر به کار می‌روند، اما تمیز دادن این دو از یکدیگر اهمیت دارد چرا که یک تفاوت حقوقی بین‌شان وجود دارد.
پناهنده کیست؟
پناهنده کسی است که به این دلیل که در معرض خطر نقض جدی حقوق بشر و آزار و اذیت بوده از کشور خود گریخته است. تهدید امنیت و جان این افراد چنان شدید بوده که حس کرده‌اند چاره‌ای جز خروج از کشورشان و جست‌وجوی امنیت در خارج کشور ندارند، چرا که دولت خودشان نمی‌تواند یا نمی‌خواهد از آنان در برابر خطرها محافظت کند. این حق پناهندگان است که از حمایت بین‌المللی برخوردار شوند.
پناهجو کیست؟
پناهجو کسی است که کشورش را ترک کرده و در کشور دیگری به دنبال محافظت شدن در برابر آزار و اذیت و نقض جدی حقوق بشر است، اما هنوز به صورت قانونی به عنوان یک پناهنده شناخته نشده، و منتظر است که در مورد تقاضای پناهندگی‌اش تصمیم گرفته شود. پناه جستن یک حق انسانی است. این به معنی آن است که به هرکس باید اجازه داده شود تا برای پناه جستن وارد کشور دیگری شود.
مهاجر کیست؟
هیچ تعریف قانونی از «مهاجر» که مورد اجماع جهانی باشد وجود ندارد. مثل اکثر نهادها و سازمان‌ها، ما نیز در عفو بین‌الملل مهاجران را به عنوان کسانی می‌شناسیم که در خارج از کشور زادگاه خود اقامت دارند و پناهنده یا پناهجو نیستند.
برخی مهاجران کشورشان را ترک می‌کنند تا، برای مثال، کار کنند، درس بخوانند، یا به خانواده‌شان ملحق شوند. برخی دیگر حس می‌کنند که به خاطر فقر، ناآرامی‌های سیاسی، خشونت گروه‌های تبه‌کار، بلایای طبیعی، و یا سایر وضعیت‌های وخیم که در کشورشان وجود دارد باید آن‌جا را ترک کنند.
بسیاری افراد در تعریف حقوقی «پناهنده» نمی‌گنجند، با این حال اگر به میهن‌شان بازگردند با خطر مواجه خواهند شد.
درک این موضوع اهمیت دارد که جدا از موقعیت مهاجران در کشوری که به آن نقل مکان کرده‌اند، آنان با این که از آزار و اذیت نگریخته‌اند، همچنان از این حق برخوردارند که تمام حقوق بشری‌شان حفظ و رعایت شود. دولت‌ها باید از تمام مهاجران در برابر خشونت‌های نژادپرستانه و بیگانه‌هراسانه، بهره‌کشی، و کار اجباری محافظت کنند. مهاجران هرگز نباید بدون دلیل موجه بازداشت شده یا مجبور به بازگشت به کشور خود شوند.
موضع عفو بین‌الملل در قبال مهاجران، پناهندگان، و پناهجویان چیست؟
ما برای تحقق جهانی که در آن همه، فارغ از هر موقعیتی که در آن هستند، از حقوق بشر بهره ببرند، تلاش می‌کنیم. دهه‌ها است که عفو بین‌الملل پشتیبان رعایت حقوق بشر برای پناهندگان، پناهجویان و مهاجران بوده است.
فعالیت به منظور تضمین این نکته است که دولت‌ها مسئولیت مشترک خود در محافظت از حقوق پناهندگان، پناهجویان و مهاجران را رعایت می‌کنند. ما هر نوع سیاست یا عملکردی را که به حقوق مردم در حال جابهجایی آسیب برساند محکوم می‌کنیم.
مشکل «مردم» نیستند
در جهان حدود ۲۶ میلیون پناهنده وجود دارد. بسیاری افراد تحت تأثیر این رقم قرار می‌گیرند و عبور مردمان از مرزها را به عنوان یک بحران جهانی می‌بینند. ما در عفو بین‌الملل با این طرز فکر که این یک بحران مربوط به ارقام و اعداد است موافق نیستیم. مشکل «مردم» نیستند بلکه مشکل عللی هستند که خانواده‌ها و افراد را به گذشتن از مرزها وادار می‌کنند و همچنین روش‌های کوته‌بینانه و غیرواقعی که سیاستمداران از طریق آن‌ها به این مشکلات واکنش نشان می‌دهند.
کارزار حمایت از مردم در حالِ جابهجایی
ما با کارزارهای خود دولت‌ها را زیر فشار قرار می‌دهیم تا مسئولیت خود در قبال حفظ حقوق تک‌تک افراد را محترم بشمارند. دولت‌ها باید اطمینان حاصل کنند که پناهندگان، پناهجویان و مهاجران از امنیت برخوردار هستند، شکنجه نمی‌شوند، مورد تبعیض قرار نمی‌گیرند و در فقر زندگی نمی‌کنند.
ما کارزار می‌کنیم تا دولت‌ها به تقاضای پناهندگی پناهجویان به طور مناسب رسیدگی کنند، تا آن‌ها را سال‌ها در یک موقعیت برزخی- گاهی حبس‌شده در بازداشتگاه‌ها – به حال خود رها نکنند. ما همچنین می‌خواهیم شاهد آن باشیم که از مهاجران در برابر بهره‌کشی و استثمار از سوی کارفرمایان و قاچاقچیانِ انسان محافظت می‌شود.
افراد، ورای برچسب‌ها
هر انسان بیش از یک هویت دارد. «پناهنده»، «مهاجر»، و «پناهجو» تنها عناوینی موقت هستند؛ آن‌ها بازتاب‌دهنده تمام هویت زنان، کودکان و مردانی نیستند که کشورشان را پشت سر گذاشته‌اند تا زندگی جدیدی را در کشوری جدید آغاز کنند.
هنگامی که از این برچسب‌ها استفاده می‌کنیم، باید به یاد داشته باشیم که، از میان راه‌های متفاوتی که آدم‌ها می‌توانند خودشان را توصیف کنند، این عناوین تنها به یک تجربه‌ی مشخص آنان ارجاع می‌دهد، یعنی ترک کردن کشورشان. اما در عمل، هویت این افراد از بسیاری عناصر دیگر تشکیل یافته است.
بسیاری از کسانی که می‌خواهند جای دیگری زندگی کنند حس می‌کنند که تجربه ترکِ کشورشان عصاره کامل هویت آنان نیست. آنان همانند بسیاری از ما انسان‌هایی پیچیده و منحصربه‌فرد هستند و ممکن است خود را به عنوان کسی متعلق به یک کشور یا منطقه، یا گروهی که به زبان خاصی سخن می‌گوید یا فرهنگ خاصی دارد، شناسایی کنند. یا این که ممکن است در توصیف خود بگویند که یک معلم، پزشک، هنرمند، طرفدار پرشورِ فوتبال، پدر، خواهر، پسر، یا مادر هستند.
وضعیت قانونیِ فرد نمی‌تواند کل هویت و شخصیت یک پناهنده، پناهجو یا مهاجر را بیان کند. هیچ‌کس نباید تنها بر اساس وضعیت قانونی مرتبط با اقامتش در یک کشور توصیف شود.
چرا دولت‌ها باید از پناهندگان، پناهجویان، و مهاجران استقبال کنند؟
- ما می‌خواهیم در جهانی زندگی کنیم که در آن کسانی که در معرض خطر جدی هستند فرصت بیابند تا زندگی خود را در محیطی امن از نو بسازند.
- در دنیایِ جهانی‌شده، منصفانه آن است که مسئولیت جهانی در قبال امور جهانی به شکل مشترک بر عهده گرفته شود.
- جوامع میزبان از نیرو و انگیزه‌ی عظیمی که این افراد برای آغاز یک زندگی جدید با خود می‌آورند بهره می‌برند.
- در جهان به سرعت در حال تغییری که در آن زندگی می‌کنیم، پذیرش مردم کشورهای دیگر به جوامع میزبان تنوع و انعطاف می‌بخشد و بدین طریق این جوامع را تقویت می‌کند.
- بسیاری از الهام‌بخش‌ترین و تأثیرگذارترین افراد در عرصه‌های هنر، دانش، سیاست، و فن‌آوری پناهندگان، پناهجویان، و مهاجران بوده‌اند. آنان اجازه یافتند تا زندگی خود را در کشور جدید از نو بسازند، و به عنوان اعضای جامعه‌ی جدید به درخشش رسیدند.
شما چه کاری می‌توانید انجام بدهید؟
از فعالیت‌های ما برای یاری رساندن به پناهندگان حمایت کنید!
شما می‌توانید به جنبش ما در استقبال از پناهندگان بپیوندید. کارزار من خوش‌آمد می‌گویم عفو بین‌الملل دولت‌ها را در سراسر جهان فرا می‌خواند تا به سهم خود از افراد پناهجو استقبال کنند. در صورت وجود اراده سیاسی کافی، رهبران ما می‌توانند کسانی را که از مناقشات مسلحانه و آزار و اذیت می‌گریزند مورد حمایت قرار دهند، از جمله از طریق راه‌حلی موسوم به اسکان مجدد.
ما همچنین پیگیر دیگر روش‌های مطمئن برای آغاز یک زندگی جدید برای پناهندگان هستیم، نظیر به هم رساندن اعضای از هم جدا افتاده‌ی خانواده‌ها. این کار می‌تواند از طریق حمایت مالی گروه‌های اجتماعی از خانواده‌های پناهنده برای آمدن آنان به کشورشان انجام گیرد، یا از طریق دانشگاه‌ها، و یا کسب‌وکارهایی که به افراد روادیدِ تحصیل یا کار می‌دهند، تا بتوانند زندگی جدیدی را آغاز سازند.
دولت‌ها هرگز نباید هیچ‌کس را مجبور کنند تا به کشوری بازگردد که در آن در معرض نقض حقوق بشر قرار خواهد گرفت. در عوض، باید به پناهندگان مکانی ایمن برای زندگی و فرصت‌هایی برای دست‌یابی به کار، تحصیل، و مراقبت‌های بهداشتی ارائه شود.
حمایت‌های مالی مردمی از پناهندگان
اگر دولت شما برنامه حمایت مالی از پناهجویان دارد، شما خودتان می‌توانید در برنامه‌های حمایت محلی شرکت کنید. در این حالت، شهروندان یک منطقه گرد هم می‌آیند تا برای اسکان مجدد و استقبال از خانواده‌ها و افرادی که از کشورشان فرار کرده‌اند کمک‌های مالی گردآوری کنند.
بیشتر در این باره بدانید
قوانین مربوط به مهاجران، پناهندگان و پناهجویان
حقوق مهاجران، پناهندگان و پناهجویان، صرف نظر از این که چگونه و چرا وارد یک کشور می‌شوند، توسط قوانین بین‌المللی محافظت می‌شود. این افراد از حقوقی همانند هر فرد دیگر برخوردارند، به علاوه حمایت‌های ویژه یا اختصاصی، از جمله از طریق:
- اعلامیه جهانی حقوق بشر (ماده ۱۴) که اعلام می‌کند هرکس، در برابر آزار و اذیت، دارای حق تقاضا و استفاده از پناهندگی در کشورهای دیگر است.
- کنوانسیون پناهندگان سازمان ملل متحد، مصوب سال ۱۹۵۱ (و پروتکل سال ۱۹۶۷ آن)، که از پناهندگان در برابر بازگردانده شدن به کشورهایی که در آن‌جا در معرض خطر آزار و اذیت هستند محافظت می‌کند.
- کنوانسیون کارگران مهاجر، مصوب سال ۱۹۹۰، که مهاجران و خانواده‌شان را مورد حمایت قرار می‌دهد.
- تمهیدات قانونی منطقه‌ای در مورد پناهندگان (شامل «کنوانسیون سازمان وحدت آفریقا»، مصوب سال ۱۹۶۹، «اعلامیه کارتاخنا»، مصوب سال ۱۹۸۴، «سامانه مشترک پناهجویی در اروپا»، و «مقررات دوبلین»).
ارقام شاخص
(منابع: سازمان جهانی مهاجرت، کمیساریای عالی سازمان ملل برای پناهندگان)
تحلیل ما را با جزئیات بیشتر در «پناهندگان برحسب آمار و ارقام» بخوانید