عدالت بین‌المللی
عدالت بین‌المللی به معنای تضمین مسئولیت‌پذیری و برقراری عدالت در حق قربانیان جدی‌ترین جرایم است: نسل‌کشی، جنایات علیه بشریت، جنایات جنگی، شکنجه و ناپدیدسازی قهری.
دلایل متعددی برای این که چرا قربانیان چنین جنایاتی از عدالت محروم می‌مانند وجود دارد. از جمله این دلایل فقدان اراده سیاسی برای تحقیق در مورد جنایات و به محکمه کشیدن افراد مسئول، نظام‌های دادرسی کیفری ناتوان، و به حاشیه رانده‌شدن قربانیان در جامعه است.
در نتیجه، مرتکبان ممکن است مورد بازخواست قرار نگیرند و حتی ممکن است همچنان در مصدر مناصبی بمانند که در آن جایگاه همچنان می‌توانند مرتکب تخلف و مانع برقراری پاسخگویی و عدالت شوند. قربانیان به حال خود رها می‌شوند تا همچنان رنج ببرند و تلاش‌های اندکی به عمل می‌آید تا حقیقت روشن شود، یا تضمین شود که جنایات دوباره تکرار نشود. در چنین مواردی، نهادها و سازوکارهای مرتبط با عدالت بین‌المللی باید وارد عمل شوند تا تضمین کنند که ارتکاب این جرایم جدی گرفته می‌شود، چنین جرایمی به طور مناسب مورد بررسی قرار می‌گیرد، مرتکبان به پیشگاه عدالت آورده می‌شوند و قربانیان از اقدامات جبرانی بهره‌مند می‌شوند.
نهادها و سازوکارهای مرتبط با عدالت بین‌المللی
دیوان کیفری بین‌المللی
دیوان کیفری بین‌المللی که در سال میلادی ۲۰۰۲ تأسیس شد، یک دادگاه دائمی است که می‌تواند افراد مظنون به ارتکاب نسل‌کشی، جنایات علیه بشریت، جنایات جنگی و (از سال ۲۰۱۸) جنایت تجاوز ارضی را در موقعیت‌هایی که مقام‌ها و مسئولان کشوری مایل یا قادر به اتخاذ اقدامات درست نیستند مورد تحقیق و محاکمه قرار دهد. تا به حال، چندین پرونده به این دادگاه آورده شده و جنایات مورد ادعا در کشورهای مختلفی هم‌اکنون در حال تحقیق و بررسی از سوی دادستان «دیوان کیفری بین‌المللی» است.
دادگاههای ترکیبی
دادگاههای ترکیبی معمولاً در کشورهایی که درگیر بحران یا منازعات نظامی بوده‌اند تشکیل می‌شوند تا جنایات گسترده مصرح در قوانین بین‌المللی را مورد تحقیقات کیفری و دادرسی قرار دهند. این دادگاه‌ها اغلب در مواقعی تأسیس می‌شوند که نظام قضایی داخلی یک کشور فاقد زیربنا، منابع انسانی، چارچوب حقوقی و یا استقلال ضروری به منظور هماهنگی با معیارهای محاکمه عادلانه بوده یا قادر به رویارویی با پیچیدگی‌ها و حساسیت‌های سیاسی دادرسی‌ها نیست. دادگاههای ترکیبی در تعدادی از کشورها، از جمله بوسنی، کامبوج و سیرالئون، تأسیس شده و یا پیشنهاد شده‌اند.
دادگاههای موقت
تا به امروز دو دادگاه موقت تشکیل شده است: «دادگاه کیفری بین‌المللی برای روآندا»، مستقر در آروشای تانزانیا و «دادگاه کیفری بین‌المللی برای یوگوسلاوی سابق»، مستقر در لاهه هلند. هردو دادگاه اکنون کارشان را به پایان رسانده‌اند.
سایر سازوکارها
ابتکار عمل‌ها و کمیسیون‌های رصد و ثبت مستندات مربوط به حقوق بشر به طور روزافزونی مأموریت‌های مرتبط با تحقیقات بین‌المللی کیفری را در اقدامات خود مد نظر قرار داده‌اند. این نهادها باید تشویق شوند که تا حد امکان با تشکیلات و روندهای کیفری بین‌المللی همکاری کنند و مکمل آن‌ها باشند. یکی از این تشکیلات، که توسط مجمع عمومی سازمان ملل در سال ۲۰۱۶ ایجاد شده، وظیفه‌ی گردآوری مدارک در مورد نقض حقوق بشر در جنگ داخلی سوریه، برای کمک به روند دادرسی‌های کیفری در دادگاههای کشوری، منطقه‌ای و یا بین‌المللی، مطابق با قوانین بین‌المللی، را بر عهده دارد.
صلاحیت قضایی جهانی
صلاحیت قضایی جهانی به اصلی اشاره دارد مبنی بر این که یک دادگاه کشوری می‌تواند و در شرایط خاصی ملزم است افرادی را که از منظر قوانین بین‌المللی جرایمی مثل جنایت جنگی، جنایت علیه بشریت، نسل‌کشی و شکنجه مرتکب شده‌اند بدون در نظر گرفتن مکانی که جرم در آن اتفاق افتاده مورد محاکمه قرار دهد – با اتکا به این اصل که این دسته از جرایم به کل جامعه بشری و نظام بین‌المللی آسیب وارد می‌کنند و این وظیفه دولت‌ها است که از این آسیب‌ها جلوگیری کنند.
کشتار سربرنیتسا
حقوق ویدئو متعلق به «تشکیلات بین‌المللی مرتبط با پرونده‌های باقی‌مانده از دادگاههای کیفری سازمان ملل» (UN IRMCT) است.
میرسادا مالاگیچ شوهر، دو پسر، برادر و سایر اعضای خانواده‌اش را در کشتار سربرنیتسا در سال ۱۹۹۵ از دست داد. پنج سال بعد، او در محاکمه افسر ارتش صرب بوسنی، رادیسلاو کرستیچ، در «دادگاه کیفری بین‌المللی برای یوگوسلاوی :سابق» شهادت داد. پس از ارائه شواهد، میرسادا مالاگیچ به دادگاه گفت
من باید تشکر کنم از تمام کسانی که به ما این امکان را دادند که به این‌جا بیاییم و حداقل بگوییم که چه رخ داد، با گفتن آن‌چه بر ما رفت قدری تسلی بیابیم و سعی کنیم به شما نشان دهیم که وقتی سربرنیتسا سقوط کرد چه روی داد و به سادگی آرزو کنیم که فاجعه سربرنیتسا هرگز دوباره و در هیچ جای دیگر رخ ندهد.
میرسادا مالاگیچ
رادیسلاو کرستیچ به خاطر ایفای نقش در کشتارها و سایر جنایات به ۳۵ سال حبس محکوم شد.
تلاش‌های عفو بین‌الملل برای پیش‌برد عدالت بین‌المللی
علاوه بر فراخواندن مقام‌ها و مسئولان کشورها به انجام تعهدات خود برای اجرای عدالت، کشف حقیقت و جبران خسارت از قربانیان، عفو بین‌الملل از طریق فعالیت‌های زیر به ایجاد و توسعه مجموعه‌ای از نهادها و سازوکارهای بین‌المللی کمک کرده است تا در صورت عدم اقدام مقام‌ها و مسئولان کشوری، این تشکیلات بین‌المللی برای برقراری عدالت وارد عمل شوند:
- راه انداختن کارزار برای تاسیس و عملکرد مؤثر «دیوان کیفری بین‌المللی»
- فراخواندن حکومت‌ها به اعمال اصل صلاحیت جهانی در مورد جنایات مصرح در قوانین بین‌المللی.
- فراخواندن کشورهای عضو سازمان ملل به ایجاد دادگاههای موقت و یا ترکیبی.
- استحکام بخشیدن به قوانین بین‌المللی، منطقه‌ای و ملی به منظور برخورد با جنایات مصرح در قوانین بین‌المللی.
عفو بین‌الملل همچنین مصرانه خواستار دسترسی بهتر قربانیان به عدالت بین‌المللی و نیز سازگاری عملکرد تشکیلات کیفری بین‌المللی با حقوق بشر – از جمله احترام به حقوق مظنونان، قربانیان و شاهدان – است. در این‌جا می‌توانید بیشتر در مورد این فعالیت‌ها بخوانید.
چهار رکن اساسی فعالیت‌های عفو بین‌الملل در زمینه عدالت بین‌المللی عبارت است از: عدالت، حقیقت، جبران کامل و تضمین عدم تکرار.
عدالت: منظور ما از «عدالت» این است که دولت‌ها باید تمام گزارش‌ها در مورد جرائمی را که ناقض قوانین بین‌المللی‌اند بررسی کنند و در صورت وجود مدارک کافی و مقبول، تمام کسانی را که مظنون به داشتن مسئولیت کیفری هستند، به صورت منصفانه و بدون توسل به مجازات اعدام، در دادگاههای عمومی غیرنظامی مورد محاکمه قرار دهند.
حقیقت: منظور ما از «حقیقت» این است که قربانیان و خویشاوندان آن‌ها – و در واقع همه ما – حق داریم که بدانیم چه رخ داده است. مقام‌ها و مسئولان باید واقعیات جنایات صورت گرفته را مشخص کرده و به صورت علنی آن‌ها را تصدیق کنند. برخی دولت‌ها به این منظور کمیسیون‌های حقیقت‌یاب ایجاد کرده‌اند، هرچند این کمیسیون‌ها هرگز نباید جایگزین روال‌های قضایی شوند.
تسهیلات جبرانی: منظور ما از «تسهیلات جبرانی» اقدامات مؤثری – از جمله اعاده به وضع سابق (برای مثال، بازگرداندن اموال مصادره شده)، پرداخت غرامت، التیام صدمات جسمی و روانی و اقدامات نمادین (مثل بر پا ساختن یادبودها) – است. این اقدامات می‌بایست رنج و درد آسیب‌دیدگان و خانواده‌هایشان را مد نظر قرار داده و به آنان کمک کند تا زندگی‌های خود را ترمیم و بازسازی کنند.
تضمین عدم تکرار: منظور ما از «تضمین عدم تکرار» اقداماتی است که برای جلوگیری از تکرار جنایات اتخاذ می‌شوند. این اقدامات می‌تواند شامل تلاش‌هایی به منظور مواجهه با تبعیض‌های ساختاری، لغو یا اصلاح قوانینی که زمینه ارتکاب جنایات را تسهیل می‌کنند، گزینش دقیق نیروهای امنیتی، و نظایر آن باشد.
دولت‌ها باید عدالت، حقیقت، جبران خسارت و تضمین عدم تکرار را تحقق بخشند. اما اگر قادر یا مایل به این کار نباشند، جامعه بین‌المللی باید از طریق تشکیلات عدالت بین‌المللی تضمین‌کننده پاسخگویی و مسئولیت‌پذیری باشد.
خواسته‌های عفو بین‌الملل
هیچ جا نباید مأمن مجرمان باشد. کسانی که مرتکب سهمگین‌ترین جنایات قابل تصور می‌شوند نباید بتوانند مخفی بمانند.
- تمام کشورها باید، از طریق ملحق شدن به «دیوان کیفری بین‌المللی» و همکاری کامل با آن، تعهد خود را به عدالت بین‌المللی نشان دهند. کشورهای عضو «اساس‌نامه‌ی رم» این دیوان کیفری باید مقررات مندرج در اساسنامه را به طور کامل در قوانین داخلی خود پیاده کنند.
- کشورها باید با تحقیق و محاکمه افراد مظنون به ارتکاب جنایات در دادگاههای کشوری، فارغ از این که جنایت در کجا به وقوع پیوسته، اصل صلاحیت قضایی جهانی را در خصوص جرایم مصرح در قوانین بین‌المللی به اجرا بگذارند.
- دادگاههای بین‌المللی موقت و دادگاههای کیفری ترکیبی و همچنین سایر تشکیلات مناسب برای برقراری عدالت بین‌المللی باید ایجاد شوند، به خصوص در مواردی که «دیوان کیفری بین‌المللی» قادر به ایفای نقش نیست.
- تمام تشکیلات عدالت بین‌المللی که جرایم مصرح در قوانین بین‌المللی را مورد تحقیق قرار می‌دهند باید تضمین‌کننده دسترسی مؤثر قربانیان به عدالت باشند، و باید به طور کامل حقوق بشر، از جمله حقوق متهمان، قربانیان و شاهدان را در طول روال دادرسی رعایت کنند.
تعاریف کلیدی
نسل‌کشی
اقداماتی که به قصد نابودسازی کامل یا نسبی یک گروه ملی، قومی، نژادی، یا مذهبی انجام شود.
جنایات علیه بشریت
جنایت‌هایی که به عنوان بخشی از حمله‌ای وسیع یا سازمان‌یافته علیه جمعیتی غیرنظامی، در زمان جنگ یا صلح، رخ می‌دهند. شکنجه، ناپدیدسازی قهری، کشتار، برده‌گیری، اخراج جمعی و برخی از جرایم خشونت‌بار جنسی یا مبتنی بر جنسیت، مانند تجاوز، از جمله جنایات علیه بشریت هستند.
جنایات جنگی
جنایات جنگی به معنی مواردی از نقض قوانین بشردوستانه بین‌المللی است که در چارچوب قوانین بین‌المللی جرم‌انگاری شده‌اند. کشتار عامدانه، هدف قرار دادن غیرنظامیان، شکنجه، استفاده از سم یا گازهای سمی، کشتن زندانیان جنگی یا بدرفتاری با آنان و جنایات مبتنی بر خشونت جنسی مانند تجاوز از جمله‌ی این جنایات به شمار می‌روند.
ناپدیدسازی قهری
دستگیری، بازداشت، ربودن یا هر نوع دیگری از سلب آزادی که به دست عوامل حکومت یا توسط افراد یا گروه‌هایی که تحت مجوز، با پشتیبانی و یا با رضایت حکومت عمل می‌کنند، صورت گیرد و متعاقباً عوامل دخیل از تأیید سلب آزادی فرد ناپدیدشده سرباز زنند و یا با پنهان نگه داشتن سرنوشت یا محل نگه‌داری فرد ناپدیدشده او را از دایره‌ی حمایت قانون خارج سازند.
اعدام فراقضایی
اعدام‌های فراقضایی به کشتارهایی گفته می‌شود که بر خلاف موازین قانونی و بدون طی شدن روال قضایی از سوی یک دولت (یا با همدستی آن) یا توسط یک مقام رسمی کشور، یا کسانی که بدون دستور رسمی اما با موافقت یا رضایت مقام‌های رسمی عمل می‌کنند، به اجرا در می‌آیند.
مصونیت
مصونیت در توصیف وضعیتی به کار می‌رود که فردی بتواند مرتکب نقض حقوق بشر یا جرمی شود (برای مثال، آزاررسانی، حمله فیزیکی، یا قتل) بدون این که مجازات شده و گرفتار عقوبت اعمال خود شود.