عفو بین‌الملل
بیانیه مطبوعاتی
۵ اردیبهشت ۱۴۰۳ – ۲۴ آوریل ۲۰۲۴
• دولت‌های قدرتمند، بشریت را به عصری عاری از حاکمیت موثر قانون بین‌المللی رهنمون ساخته‌اند که در آن غیرنظامیان در درگیری‌ها بیشترین هزینه را می‌پردازند.
• در سال تاریخی برای انتخابات، هوش مصنوعی که به سرعت در حال تحول است بدون نظارت رها شده تا زمینه‌ای مناسب برای رشد نژادپرستی، تبعیض و تفرقه ایجاد کند.
• برای ایستادگی در برابر نقض حقوق انسانی، شمار بی‌سابقه‌ای از مردم در سراسر جهان بسیج شدند و خواستار حفاظت از حقوق بشر و احترام به انسانیت مشترک ما شده‌اند.
عفو بین‌الملل امروز و همزمان با انتشار گزارش سالانه خود با عنوان «وضعیت حقوق بشر در جهان» که ارزیابی از وضعیت حقوق بشر در ۱۵۵ کشور ارائه می‌دهد، گفت جهان در حال روبه‌رو شدن با پیامدهای وحشتناک ناشی از تشدید درگیری‌ها است و به فروپاشی حقوق بین‌الملل نزدیک شده است.
عفو بین‌الملل همچنین هشدار داد که با پیشرفت سریع در زمینه هوش مصنوعی (ای‌آی) که با سلطه‌ی شرکت‌های بزرگ فن‌آوری همراه شده است، فروپاشی حکمرانی قانون به احتمال زیاد شتاب خواهد گرفت و اگر مقررات همچنان از پیشرفت‌ها عقب بمانند، خطر تشدید فوق‌العاده نقض حقوق بشر وجود دارد.
انی‌اس کالامار، دبیرکل عفو بین‌الملل، گفت: «گزارش عفو بین‌الملل تصویری ناگوار از سرکوب حقوق بشر در سطح هشدارآمیز و نقض گسترده قواعد بین‌المللی ارائه می‌دهد، همه این‌ها در حالی است که نابرابری جهانی رو به افزایش است، قدرت‌های بزرگ برای حفظ برتری با یکدیگر رقابت می‌کنند و بحران آب‌وهوایی روز به روز عمیق‌تر می‌شود.»
دبیرکل عفو بین‌الملل همچنین گفت: «بی‌توجهی آشکار اسرائیل به قوانین بین‌المللی با عدم اقدام متحدانش برای جلوگیری از کشتار غیرنظامیان و خونریزی غیرقابل توصیف در غزه تشدید شده است. بسیاری از این متحدان، همان معماران نظام قانونی و حقوقی پس از جنگ جهانی دوم بودند. در کنار تداوم تجاوز روسیه به اوکراین، شاهد افزایش شمار درگیری‌های مسلحانه و نقض گسترده حقوق بشر به عنوان مثال در سودان، اتیوپی و میانمار هستیم که هشدار می‌دهد نظم جهانی مبتنی بر قانون در خطر نابودی قرار دارد.»
بی‌قانونی، تبعیض و مصونیت از مجازات در جریان درگیری‌ها و دیگر موقعیت‌ها با استفاده‌ی بدون نظارت از فن‌آوری‌های جدید و شناخته‌شده که اکنون بازیگران نظامی، سیاسی و شرکت‌های تجاری به طور معمول به کار می‌گیرند، تسهیل شده است. پلتفرمهای بزرگ فن‌آوری به درگیری‌ها دامن زده‌اند. از نرم‌افزارهای جاسوسی و ابزارهای نظارت گسترده برای تجاوز به حقوق و آزادی‌های اساسی استفاده می‌شوند، در حالی‌که دولت‌ها ابزارهای خودکار را برای هدف قرار دادن به حاشیه رانده‌ترین گروه‌های جامعه به کار می‌گیرند.
انی‌اس کالامار گفت: «در جهانی که به طور فزاینده‌ای ناپایدار است، گسترش و استقرار بی‌ضابطه‌ی فن‌آوری‌هایی نظیر هوش مصنوعی مولد، تشخیص چهره و نرم‌افزارهای جاسوسی این قابلیت را دارند تا به دشمنی خطرناک بدل شوند و تشدید نقض قوانین بین‌المللی و حقوق بشر را به سطحی استثنایی برسانند. در سالی سرنوشت‌ساز برای انتخابات و در مواجهه با لابی قدرتمند ضد مقرراتی که بازیگران فن‌آوری بزرگ هدایت و تامین مالی می‌کنند، این پیشرفت‌های فن‌آوری سرکش و نظارت‌نشده، تهدیدی عظیم برای همه ما به شمار می‌روند. آن‌ها می‌توانند به مانند سلاحی برای تبعیض، انتشار اطلاعات نادرست و ایجاد تفرقه مورد استفاده قرار گیرند.»
در حالی‌که دولت‌ها در جریان درگیری‌ها قوانین بین‌المللی را زیر پا می‌گذارند، غیرنظامیان هزینه نهایی را می‌پردازند
گزارش عفو بین‌الملل تصویر دقیقی از خیانت رهبران و نهادهای جهان امروز به اصول حقوق بشر ارائه می‌کند. در مواجهه با درگیری‌های فزاینده، اقدامات بسیاری از کشورهای قدرتمند به اعتبار چندجانبه گرایی آسیب زیادی وارد کرده و نظم جهانی مبتنی بر قواعد قانونی را که برای اولین بار در سال ۱۹۴۵ میلادی ایجاد شد، تضعیف کرده است.
در درگیری غزه که سال ۲۰۲۳ با آن شناخته می‌شود و هیچ نشانه‌ای از فروکش کردن آن دیده نمی‌شود، با توجه به این‌که دولت اسرائیل قوانین بین‌المللی را در غزه به سخره گرفته است شواهد جنایات جنگی همچنان در حال افزایش است. پس از حملات هولناک حماس و سایر گروه‌های مسلح در ۷ اکتبر، مقامات اسرائیل با حملات هوایی بی‌امان به مناطق پرجمعیت غیرنظامی به آن پاسخ دادند که اغلب همه اعضای خانواده‌ها را از بین برد، نزدیک به ۱.۹ میلیون فلسطینی را به اجبار آواره کرده و دسترسی به کمک‌های بشردوستانه را که به شدت مورد نیاز بود، با وجود قحطی فزاینده در غزه محدود کرد.
این گزارش به استفاده گستاخانه‌ی چندین ماهه‌ی ایالات متحده آمریکا از حق وتو برای فلج کردن شورای امنیت سازمان ملل در صدور قطعنامه‌ی به شدت مورد نیاز برای آتش‌بس اشاره می‌کند، در حالی‌که این کشور همچنان به تسلیح اسرائیل با مهماتی که برای ارتکاب آنچه احتمالا به جنایات جنگی منجر می‌شود، استفاده می‌کند. همچنین استانداردهای دوگانه‌ی وحشتناک کشورهای اروپایی مانند انگلیس و آلمان را با توجه به اعتراضات مستدل آن‌ها در مورد جنایات جنگی به دست روسیه و حماس برجسته می‌کند، در حالی‌که آن‌ها به طور همزمان اقدامات مقامات اسرائیل و ایالات متحده را در این درگیری تقویت می‌کنند.
انی‌اس کالامار گفت: «قصور سرسام‌آور جامعه بین‌المللی در حفاظت از هزاران غیرنظامی، که درصد وحشتناکی از آن‌ها کودک هستند، در برابر کشته شدن در نوار غزه اشغالی به وضوح نشان می‌دهد که همان نهادهایی که با هدف حمایت از غیرنظامیان و حمایت از حقوق بشر ایجاد شده‌اند دیگر کارایی ندارند. آنچه ما در سال ۲۰۲۳ دیدیم، تائید می‌کند بسیاری از دولت‌های قدرتمند از ارزش‌های بنیادی بشریت و جهان‌شمولی که در اعلامیه جهانی حقوق بشر ثبت شده‌اند، دست کشیده‌اند.»
این گزارش همچنین نقض آشکار قوانین توسط نیروهای نظامی روسیه طی تهاجم تمام عیار این کشور به اوکراین را مستندسازی کرده است. این گزارش به حملات بدون تمایزگذاری بین اهداف نظامی و غیرنظامیان، از جمله به مناطق پر جمعیت غیرنظامی، و همچنین زیرساخت‌های صادرات انرژی و غلات و اعمال شکنجه یا سایر بدرفتاری‌ها علیه اسرای جنگی اشاره می‌کند. علاوه بر این‌ها، می‌توان به آلودگی گسترده محیط زیستی از طریق اقداماتی از جمله تخریب ظاهرا عمدی سد کاخوفکا اشاره کرد که به طور گسترده باور می‌رود توسط نیروهای روسیه انجام شده است.
نیروهای نظامی میانمار و شبه‌نظامیان وابسته به آن‌ها نیز حملاتی علیه غیرنظامیان انجام داده‌اند که تنها در سال ۲۰۲۳ منجر به کشته شدن بیش از هزار غیرنظامی شده است. ارتش میانمار و مقامات روسیه هیچ‌کدام متعهد به انجام تحقیقات درباره گزارش‌های مربوط به نقض آشکار حقوق بشر نشده‌اند و هر دو از حمایت مالی و نظامی چین بهره‌مند شده‌اند.
در سودان، هر دو طرف درگیر، «نیروهای مسلح سودان» و «نیروهای پشتیبانی سریع»، توجه ناچیزی نسبت به قوانین بین‌المللی بشردوستانه نشان داده‌اند و حملات هدفمند و بدون تمایزگذاری بین اهداف نظامی و غیرنظامیان انجام داده‌اند که منجر به کشته و زخمی شدن غیرنظامیان شد. آن‌ها از محله‌های پرجمعیت برای پرتاب سلاح‌های انفجاری استفاده کرده‌اند که تنها در سال ۲۰۲۳، منجر به کشته‌شدن ۱۲ هزار نفر شده است. این وضعیت، موجب بزرگترین بحران آوارگی در جهان شده که در نتیجه آن بیش از ۸ میلیون نفر مجبور به فرار از محل زندگی خود شده‌اند. بدون هیچ چشم‌اندازی برای پایان درگیری‌ها، بحران گرسنگی که ماه‌هاست سودان را فراگرفته، اکنون به طرز خطرناکی در آستانه تبدیل شدن به قحطی است.
در سال سرنوشت‌ساز انتخاباتی؛ تهدید جدی استفاده از فن‌آوری برای برانگیختن نفرت، تفرقه و تبعیض
مطابق یافته‌های عفو بین‌الملل، بازیگران سیاسی در بسیاری از نقاط جهان حملات خود را علیه زنان، اعضای جامعه همجنس‌گرا، دوجنس‌گرا، فراجنسیتی و بیناجنسی و جوامع به حاشیه رانده‌شده‌ای که به طور تاریخی برای دست‌آوردهای سیاسی یا انتخاباتی قربانی شده‌اند، تشدید کرده‌اند. فن‌آوری‌های جدید و موجود به طور فزاینده‌ای برای کمک و حمایت از نیروهای سیاسی سرکوبگر برای انتشار اطلاعات نادرست، قراردادن جوامع در برابر یکدیگر و حمله به اقلیت‌ها مورد استفاده قرار گرفته‌اند.
این گزارش همچنین به استفاده گسترده از فن‌آوری‌های موجود برای تقویت سیاست‌های تبعیض‌آمیز اشاره می‌کند. کشورهایی از جمله آرژانتین، برزیل، هند و بریتانیا به طور فزاینده‌ای برای پلیسی کردن اعتراضات عمومی و رویدادهای ورزشی و اعمال تبعیض علیه جوامع به حاشیه رانده شده، به ویژه مهاجران و پناهندگان، به فن‌آوری‌های تشخیص چهره روی آورده‌اند. به عنوان مثال، در پاسخ به اقدام قانونی عفو بین‌الملل، اداره پلیس نیویورک در سال ۲۰۲۳ فاش کرد که چگونه از این فن‌آوری برای تحت نظارت قرار دادن اعتراضات «زندگی سیاهان مهم است» در این شهر استفاده کرده است.
از فن‌آوری تشخیص چهره در هیچ جایی به اندازه کرانه باختری در اراضی اشغالی فلسطین به این شکل گسترده استفاده شرورانه نشده است؛ در این منطقه، اسرائیل از این فن‌آوری برای تقویت محدودیت‌های آزادی حرکت و کمک به حفظ نظام آپارتاید استفاده کرده است.
در صربستان، راه‌اندازی یک سیستم رفاه اجتماعی نیمه‌خودکار منجر به از دست رفتن دسترسی هزاران نفر به کمک‌های اجتماعی حیاتی شد. این امر به ویژه بر جوامع روما و افراد دارای معلولیت تاثیر گذاشت که نشان می‌دهد چگونه خودکارسازی کنترل نشده می‌تواند نابرابری‌ها را تشدید کند.
این گزارش همچنین توجه می‌دهد که با فرار میلیون‌ها نفر از درگیری‌ها در سراسر جهان، چگونه برای حکمرانی بر مهاجرت و کنترل مرزها، از فن‌آوری‌های ناقض حقوق از جمله جایگزین‌های دیجیتالی برای بازداشت، فن‌آوری‌های مخصوص کنترل مرزها از بیرون، نرم‌افزارهای داده، بیومتریک و سیستم‌های تصمیم‌گیری الگوریتمی استفاده شده است. گسترش این فن‌آوری‌ها، تبعیض، نژادپرستی، و نظارت نامتناسب و غیرقانونی علیه مردمان تحت ستم و تبعیض نژادی را تداوم و تقویت می‌بخشد.
در همین حال، با وجود شواهد دیرپا از نقض حقوق بشر ناشی از کاربرد نرم‌افزارهای جاسوسی، این نرم‌افزارها عمدتا کنترل‌نشده باقی مانده‌اند و فعالان در تبعید، خبرنگاران و مدافعان حقوق بشر از جمله کسانی هستند که معمولا هدف این نرم‌افزارها قرار گرفته‌اند. در سال ۲۰۲۳، عفو بین‌الملل استفاده از نرم‌افزار جاسوسی پگاسوس علیه خبرنگاران و فعالان جامعه مدنی در کشورهایی از جمله ارمنستان، جمهوری دومینیکن، هند و صربستان را کشف کرد در حالی که نرم‌افزارهای جاسوسی ساخت شرکت‌های مستقر در اتحادیه اروپا و تابع مقررات آن، به طور آزادانه به دولت‌ها در سراسر جهان فروخته می‌شد.
در یک سال گذشته، پیشرفت سریع هوش مصنوعی مولد، مقیاس تهدید ناشی از طیف گسترده‌ای از فن‌آوری‌های موجود از نرم‌افزارهای جاسوسی گرفته تا خودکارسازی دولتی و الگوریتم‌های فرار از کنترل در شبکه‌های اجتماعی را تغییر داده است.
در مواجهه با پیشرفت‌های افسارگسیخته، تنظیم مقررات عمدتا راکد مانده است. با این حال، به عنوان نشانه‌ای از این‌که سیاست‌گذاران اروپایی شروع به اقدام کرده‌اند، قانون جامع خدمات دیجیتالی اتحادیه اروپا در فوریه ۲۰۲۴ به اجرا گذاشته شد. اما با وجود این‌که این قانون ناقص و ناتمام است، به بحث جهانی بسیار ضروری درباره تنظیم مقررات برای هوش مصنوعی دامن زده است.
انی‌اس کالامار گفت: «شکاف گسترده‌ای بین خطرات ناشی از پیشرفت فاقد کنترل فن‌آوری‌ها و جایی که ما باید از نظر تنظیم مقررات و حفاظت قرار داشته باشیم، وجود دارد. این آینده‌ای است که پیش‌بینی می‌شود و بدتر هم خواهد شد مگر این‌که گسترش بی‌رویه فن‌آوری‌ها بدون مقررات محدود شود.»
عفو بین‌الملل آشکار ساخت که چگونه الگوریتم‌های فیس‌بوک به خشونت‌های اتنیکی در اتیوپی در جریان درگیری‌های مسلحانه یاری رسانده است. این مثالی بارز از چگونگی استفاده از فن‌آوری برای قرار دادن جوامع در برابر یکدیگر، به ویژه در دوره‌های بی‌ثباتی است.
این سازمان حقوق بشری پیش‌بینی می‌کند که این مشکلات در سال انتخاباتی تاریخی جاری، تشدید خواهد شد زیرا مدل کسب‌وکار مبتنی بر نظارت که زیربنای پلتفرمهای رسانه‌های اجتماعی اصلی مانند فیس‌بوک، اینستاگرام، تیک‌تاک و یوتیوب است، به‌عنوان کاتالیزوری برای نقض حقوق بشر در بستر انتخابات عمل می‌کند.
انی‌اس کالامارگفت: «ما دیده‌ایم که چگونه الگوریتم‌های رسانه‌های اجتماعی که بیش از هر چیز برای به حداکثر رساندن «تعامل» بهینه‌سازی شده‌اند، نفرت، تبعیض و اطلاعات نادرست را تقویت و پخش می‌کنند. آن‌ها به ویژه در زمان افزایش حساسیت‌های سیاسی یک دور بازخورد بی‌پایان و خطرناک ایجاد می کنند. این ابزارها می‌توانند تصاویر، صداها و ویدئوهای دروغین را در عرض چند ثانیه تولید کنند و همچنین گروه‌های مخاطب خاصی را در ابعاد گسترده هدف قرار دهند، اما مقررات انتخاباتی هنوز برای مقابله با این تهدید همگام و به‌روز نشده‌اند. تا امروز، ما شاهد صحبت‌های زیاد و اقدامات بسیار ناچیز بوده‌ایم.»
ماه نوامبر سال جاری، انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده همزمان با افزایش تبعیض، آزار و اذیت و نقض حقوق جوامع به حاشیه رانده شده از جمله جامعه همجنس‌گرا، دوجنس‌گرا، فراجنسیتی و بیناجنسی در پلتفرمهای رسانه‌های اجتماعی، برگزار می‌شود. محتوای تهدیدآمیز و ترسناک در ضدیت با سقط جنین نیز رواج یافته است.
در پس زمینه حملات به معترضان مسالمت‌جو و تبعیض سیستماتیک علیه اقلیت‌های مذهبی، تقریبا یک میلیارد نفر در انتخابات امسال هند رای خواهند داد. در سال ۲۰۲۳، عفو بین‌الملل فاش کرد که از نرم‌افزارهای جاسوسی تهاجمی برای هدف قرار دادن روزنامه‌نگاران برجسته هندی استفاده شده است و پلتفرمهای فن‌آوری به صورت گسترده‌تر به میدان‌های نبرد سیاسی تبدیل شده‌اند.
انی‌اس کالامار گفت: «سیاستمداران مدت‌هاست که ازگفتمان‌های گمراه‌کننده‌ی با مضمون «ما علیه آن‌ها» برای کسب رای و دور زدن پرسش‌های مشروع درباره نگرانی‌های اقتصادی و امنیتی استفاده می‌کنند. ما دیده‌ایم که چگونه از فن‌آوری‌های فاقد مقررات، مانند فن‌آوری تشخیص چهره، برای تثبیت تبعیض استفاده شده است. همراه با این، مدل کسب‌وکار نظارتی شرکت‌های بزرگ فن‌آوری برای این آتش نفرت، سوخت فراهم می‌کند و به افرادی که سوءنیت دارند این امکان را می‌دهد تا روایت‌های خطرناک و روش‌های انسان‌زدایی را برای تثبیت قدرت خود یا کسب رای تشدید کنند. این چشم‌انداز هولناکی است از آنچه در آینده رُخ می‌دهد، زیرا پیشرفت‌های فن‌آوری به طرز درنده‌ای از مسئولیت‌پذیری پیشی گرفته‌اند.»
بسیج جهانی بی‌سابقه
انی‌اس کالامار گفت: «ما شاهد اقدامات بازیگران قدرتمند دولتی و غیردولتی بوده‌ایم که ما را به عمق هرج و مرج در دنیایی بدون قوانین موثر پرتاب کرده‌اند، جایی که سودآوری بی‌رحمانه از فن‌آوری‌های انقلابی بدون حکمرانی موثر به یک هنجار تبدیل شده است. اما در حالی که بسیاری از دولت‌ها به قوانین بین‌المللی پایبند نبوده‌اند، شاهدیم که دیگران از نهادهای بین‌المللی خواسته‌اند تا حاکمیت قانون را اجرا کنند. و در حالی که رهبران سراسر جهان در دفاع از حقوق بشر قصور کرده‌اند، ما شاهد بسیج شدن مردم برای راهپیمایی، اعتراض و درخواست برای آینده‌ای پرامیدتر هستیم.»
درگیری بین اسرائیل و حماس موجب برگزاری صدها تظاهرات در سراسر جهان شد. مردم خواستار آتش‌بس برای پایان دادن به رنج گرگیجه‌آور فلسطینی‌ها در غزه و همچنین آزادی همه کسانی بودند که حماس و سایر گروه‌های مسلح به گروگان گرفته بودند، مدت‌ها قبل از این که بسیاری از دولت‌ها چنین درخواست‌هایی مطرح کنند. در جاهای دیگر، مردم به خیابان‌های ایالات متحده، السالوادور و لهستان آمدند تا حق سقط جنین را مطالبه کنند، زیرا مخالفت‌ها علیه عدالت جنسیتی بالا گرفته بود. همچنین هزاران نفر در سراسر جهان به جنبش «جمعه برای آینده» که جوانان رهبری می‌کنند پیوستند تا خواستار حذف سریع و عادلانه سوخت‌های فسیلی شوند.
کارزارهای خستگی‌ناپذیر همچنین به برخی پیروزی‌های قابل توجه در زمینه حقوق بشر در سال ۲۰۲۳ منجر شد. به دنبال حمایت جنبش «من هم» یا «می‌تو» تایوان و سایر سازمان‌های جامعه مدنی از تلاش‌ها برای پایان دادن به خشونت جنسی آن‌لاین، دولت این کشور اصلاحیه‌ای را برای «قانون پیشگیری از جرائم تعرض جنسی» تایوان تصویب کرد.
علی‌رغم این‌که نشست تغییرات اقلیمی سازمان ملل با عنوان کاپ ۲۸ از آنچه لازم بود کوتاه آمد، اما این توافق حاصل شد که از سوخت‌های فسیلی فاصله گرفته شود و اولین باری بود که سوخت‌های فسیلی در بیانیه‌ی پایانی کاپ ذکر شد.
در پی سال‌ها مبارزات کمپینی، چهار مدافع حقوق بشر در پرونده بویوکادا به نام‌های تانر کیلیچ، ادیل ایسر، اوزلم دالکیران و گونال کورشون، که ژوئیه ۲۰۲۰ به اتهامات بی‌اساس محکوم شده بودند سرانجام در ترکیه تبرئه شدند.
به عنوان یک مثال از نمونه‌های متعدد، مطیع‌الله ویسا، فعال آموزش و پرورش در افغانستان، اکتبر سال گذشته پس از ماه‌ها مبارزات کمپینی آزاد شد. او نزدیک به هفت ماه را به دلیل ترویج حق تحصیل دختران و انتقاد از سیاست طالبان مبنی بر منع دختران از تحصیل در مقاطع تحصیلی متوسطه، در زندان گذراند.
انی‌اس کالامار گفت: «حق اعتراض برای آشکار ساختن نقض حقوق بشر و مسئولیت‌های رهبران حیاتی است. مردم کاملا روشن کرده‌اند که خواستار حقوق بشر هستند. بار مسئولیت بر دوش دولت‌هاست تا نشان دهند که در حال گوش دادن و شنیدن هستند. با توجه به وضعیت ناامید کننده‌ی جهانی، اقدامات فوری برای احیا و نوسازی نهادهای بین‌المللی که با قصد محافظت از انسانیت تأسیس شده بودند، ضروری است. باید گام‌هایی برای اصلاح شورای امنیت سازمان ملل برداشته شود تا اعضای دائمی نتوانند بدون کنترل از حق وتوی خود به منظور جلوگیری از حفاظت از غیرنظامیان و تقویت اتحادهای ژئوپلیتیکی خود بهره بگیرند. دولت‌ها همچنین باید گام‌های قانونی و نظارتی قاطعی برای رسیدگی به خطرات و آسیب‌های ناشی از فن‌آوری‌های هوش مصنوعی و قدرت فوق‌العاده شرکت‌های بزرگ فن‌آوری بردارند.»